Richard Feynman
Η πρώτη μου επαφή με το Richard Feynman έγινε με το βιβλίο «Σίγουρα θα αστειεύεστε, κύριε Feynman!» κάπου εκεί στο καλοκαίρι της Β´ Λυκείου. Στην αυτοβιογραφία του αυτή (σας προτρέπω να τη διαβάσετε, αν δεν το έχετε ήδη κάνει), ο νομπελίστας λέει ιστορίες για το πώς επιδιόρθωνε ραδιόφωνα με τη σκέψη, έπαιζε τύμπανα στο καρναβάλι του Rio de Janeiro, άνοιγε χρηματοκιβώτια στο Los Alamos και πολλά άλλα. Εκεί, ανάμεσα στις εκπληκτικές του διηγήσεις ο Feynman με δίδαξε να μελετώ.
Περιγράφει λοιπόν πως μετατρέπει περίπλοκα επιστημονικά φαινόμενα σε απλές εικόνες: όταν διαβάζει για “σφαίρες”, τις φαντάζεται ως βόλους· όταν αυτές έχουν λεπτές προβολές, τις σκέφτεται τριχωτές και δημιουργώντας αυτές τις αναλογίες, όχι μόνο απομνημονεύει τις πληροφορίες, αλλά τις κατανοεί πραγματικά και ελέγχει την αξιοπιστία τους.
Τι είναι η τεχνική Retrieval Practice (Επαναλαμβανόμενη ανάσυρση);
Αυτή η μέθοδος του Feynman είναι ουσιαστικά αυτό που σήμερα αποκαλούμε retrieval practice ή επαναλαμβανόμενη ανάσυρση — δηλαδή, τη συνειδητή προσπάθεια ενεργής ανάκλησης πληροφοριών χωρίς το κείμενο μπροστά μας.
Μελέτες δείχνουν ότι αυτή η διαδικασία της ανάκλησης ενισχύει τη μνήμη πιο αποτελεσματικά από την απλή επανάληψη ή την επεξεργασία με εννοιολογικούς χάρτες. (Dobson J, Linderholm T, Perez J. Retrieval practice enhances the ability to evaluate complex physiology information. Med Educ. 2018 May;52(5):513-525. doi: 10.1111/medu.13503. Epub 2018 Feb 1. PMID: 29388259, Karpicke JD, Blunt JR. Retrieval practice produces more learning than elaborative studying with concept mapping. Science. 2011 Feb 11;331(6018):772-5. doi: 10.1126/science.1199327. Epub 2011 Jan 20. PMID: 21252317.)
Νευροεπιστημονικά ευρήματα
Μία σημαντική μελέτη (Wiklund-Hörnqvist C, Stillesjö S, Andersson M, Jonsson B, Nyberg L. Retrieval practice facilitates learning by strengthening processing in both the anterior and posterior hippocampus. Brain Behav. 2021 Jan;11(1):e01909. doi: 10.1002/brb3.1909. Epub 2020 Oct 22. PMID: 33094555; PMCID: PMC7821628.) αποκάλυψε τον τρόπο με τον οποίο η αναδρομική μελέτη ενισχύει τη μνήμη σε εγκεφαλικό επίπεδο
Συγκεκριμένα, τη αξιοποιήθηκε η fMRI (τεχνική που καταγράφει την εγκεφαλική δραστηριότητα) κατά τη διαδικασία εφαρμογής επαναλαμβανόμενης ανάσυρσης:
- Ο οπίσθιος ιππόκαμπος παρουσίαζε αυξημένη δραστηριότητα όσο αυξάνονταν οι επιτυχημένες προσπάθειες ανάκλησης κατά τη φάση της αρχικής μάθησης.
- Ο πρόσθιος ιππόκαμπος ενεργοποιούνταν ιδιαίτερα για πληροφορίες που είχαν ανακληθεί πολλές φορές κατά τη διαδικασία της μάθησης.
Έτσι αποκαλύφθηκε ένας μηχανισμός διπλής δράσης: σταδιακή κωδικοποίηση των μοναδικών αναμνήσεων και ταυτόχρονα γενίκευσή τους μέσα από επαναλήψεις.
Πώς εφαρμόζεται σε παιδιά (και όχι μόνο)
Από την παιδιατρική εμπειρία έρχεται η διαπίστωση ότι τα παιδιά συχνά στηρίζονται σε αναποτελεσματικές τεχνικές μελέτης: υπογραμμίσεις, απλό ξαναδιάβασμα, παπαγαλία. Αντίθετα, η ενεργός ανάκληση — δηλαδή το να θυμούνται και να εξηγούν με δικά τους λόγια — προσφέρει πολύ καλύτερα μαθησιακά αποτελέσματα:
- Ζητήστε να σας πούνε τι θυμούνται από όσα διάβασαν.
- Δημιουργήστε μαζί τους παιχνίδια κατανόησης με ερωτήσεις.
- Χρησιμοποιήστε flashcards που πρέπει να απαντήσουν πριν κοιτάξουν.
- Ζητήστε από το παιδί να σας εξηγήσει αυτό που διάβασε σαν να είναι δάσκαλος — (Feynman Technique).
Οφέλη της μεθόδου και πρακτικές συμβουλές
- Ενισχύεται η μακροχρόνια ανάκληση, ακόμα και αν οι πρώτες προσπάθειες είναι λάθος ή ελλιπείς.
- Η επανάληψη με καθυστερημένη ανάκληση (π.χ. ημέρες αργότερα) κάνει τη μνήμη ακόμα πιο ισχυρή.
- Η προσπάθεια ανάκλησης μειώνει την επίδραση του γνωστικού φόρτου και βοηθά στην αποδοτικότερη ανάγνωση και κατανόηση.
Πίσω στο Feynman
Ο Richard Feynman, μέσα από την έμφυτη τακτική του — να μετατρέπει τις έννοιες σε οικείες εικόνες και να τις εξηγεί — αξιοποίησε στην ουσία τη μέθοδο retrieval practice. Αυτό που ο ίδιος περιέγραφε ως προσωπική διεργασία κατανόησης, σήμερα εξηγείται ως μια επιστημονικά τεκμηριωμένη τεχνική μάθησης. Το σημαντικότερο; Εύκολα προσβάσιμη και εφαρμόσιμη σίγουρα δε χρειάζεται να κατέχεις Νόμπελ για να τη χρησιμοποιήσεις. Από την άλλη, ας μην ξεχνάμε ότι ανάμεσα στα παιδιά του σήμερα βρίσκονται οι νομπελίστες του αύριο!
