Ογδόντα χρόνια συμπληρώνονται φέτος από την απελευθέρωση της Αθήνας από τους Ναζί στις 12 Οκτωβρίου 1944. Και ενώ ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος και η Γερμανική Κατοχή ανήκουν στο παρελθόν, οι τραυματικές μνήμες επηρεάζουν τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία με τρόπους που συχνά δεν αντιλαμβανόμαστε.
Το «κατοχικό σύνδρομο» περιγράφει την ψυχολογική επίδραση των στερήσεων που βίωσε ο ελληνικός πληθυσμός κατά την Κατοχική περίοδο (1941-1944). Πρόκειται στην ουσία για μορφή μετατραυματικού στρες που εστιάζεται στο φόβο έλλειψης τροφής και βασικών αγαθών.
Μετά την απελευθέρωση, όσοι βίωσαν την Κατοχή προσπάθησαν να προφυλάξουν τους απογόνους τους συνδέοντας την αφθονία και την κατανάλωση τροφής με την ευημερία. Και ενώ οι σημερινοί γονείς και παππούδες δεν είχαν άμεσα εμπειρία από την Κατοχή, αποτελούν φορείς αντιλήψεων που σχετίζονται ακριβώς με τις κατοχικές στερήσεις.
Η ψυχολογία της διατροφικής ανασφάλειας περνά από γενιά σε γενιά. Το σύνδρομο μεταφέρεται κατά κύριο λόγο μέσω υποσυνείδητων συμπεριφορών και πεποιθήσεων που έχουν καλλιεργηθεί από το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον. Οι γονείς που μεγάλωσαν με αυτήν τη νοοτροπία, έστω και αν δεν βίωσαν οι ίδιοι την Κατοχή, αναπαράγουν διατροφικές συνήθειες και φοβίες στους δικούς τους απογόνους. Παράλληλα, επιγενετικές μελέτες παρέχουν ενδείξεις για την αποτύπωση τραυματικών γεγονότων στο DNA και τη γενετική τους διαιώνιση.
Επισημαίνουμε ενδεικτικά τρεις από τις εκδηλώσεις του κατοχικού συνδρόμου:
- Υπερβολική κατανάλωση τροφής και εμμονή με την αποφυγή της πείνας: Οι γονείς νιώθουν υπεύθυνοι να εξασφαλίσουν ότι τα παιδιά τους δεν θα αισθανθούν ποτέ πείνα. Πιέζουν τα παιδιά για φαγητό ακόμα και όταν αυτά δεν πεινούν, ενθαρρύνοντας έτσι την υπερκατανάλωση τροφής.
- Επιβράβευση με τροφή: Το φαγητό χρησιμοποιείται ως επιβράβευση ή μέσο συναισθηματικής αποφόρτισης, συνήθως με τη μορφή γλυκισμάτων ή σνακ.
- Αίσθηση ασφάλειας μέσα από την αφθονία: Η αίσθηση της ασφάλειας που συνδέεται με την αφθονία τροφής συχνά οδηγεί σε υπερβολική αποθήκευση τροφίμων στο σπίτι και στη συνεχή πρόσβαση των παιδιών σε ανθυγιεινά σνακ.
Και κάπως έτσι καταλήγουμε 80 χρόνια μετά την Κατοχή, με τα ελληνόπουλα πρωταθλητές στην παιδική παχυσαρκία στην Ευρώπη και με μια Ελλάδα που παλεύει ακόμα να ισορροπήσει και να απεμπλακεί από τα ψυχολογικά δεσμά του πολέμου.
